Sunday, January 24, 2010

Η Πρόσκληση της Καμπάνας


[...]

Ωραία. Ας πάμε στο παραλήρημα της ημέρας.

Τις προάλλες, ήμασταν έτοιμοι να καθίσουμε για Ζαζέν και είπα κάτι του στιλ, «ΟΚ, ας χτυπήσουμε το καμπανάκι και ας ξεκινήσουμε». Πετάγεται λοιπόν κάποιος και λέει ότι σε ένα άλλο γκρουπ Ζεν που ήξερε δε λέγανε «ας χτυπήσουμε» το καμπανάκι διότι η λέξη αυτή είναι πολύ βίαια και, αντί γι αυτή, λέγανε «ας προσκαλέσουμε το καμπανάκι να ηχήσει».

Το σχόλιό μου όταν το άκουσα, ήταν «Και άμα στο καμπανάκι αρέσει να το χτυπάνε;» Πού ξέρουμε; Μπορεί να του αρέσει να το χτυπάνε και να παρακαλάει να το χτυπήσουν –αν ισχύει κάτι τέτοιο, δεν είναι καλό να του αρνείσαι αυτό που πραγματικά θέλει.

Όλος ο κόσμος δε θέλει από τη ζωή του τα ίδια πράγματα που θέλουμε εμείς. Αυτοί που θέλουν κάτι διαφορετικό από αυτό που θες εσύ ή από αυτό που θέλει η πλειονότητα, δεν είναι κατ’ ανάγκη άρρωστοι και λάθος, ούτε χρειάζονται να τους αλλάξεις και να τους κάνεις να μοιάζουν μ’ αυτό που αποκαλείς «φυσιολογικό».

Κατά τη γνώμη μου, αυτό θα ‘πρεπε να είναι προφανές ειδικά στους Δυτικούς που ενδιαφέρονται για τις λεγόμενες «ανατολικές πνευματικές ασκήσεις». Είμαστε ήδη μειονότητες οπότε θα έπρεπε να κατανοούμε τις δυσκολίες που έχει το να σε ενδιαφέρει κάτι που οι περισσότεροι άνθρωποι γύρω μας ούτε καν αντιλαμβάνονται.

Παρόλα αυτά, στα βουδιστικά κέντρα συναντά κανείς συχνά ανθρώπους με πολύ βαθιά ριζωμένες προκαταλήψεις και πολύ βαθιά ριζωμένους ψυχαναγκασμούς που προσπαθούν να μεταμορφώσουν τους ανθρώπους που γνωρίζουν σε κάτι που να μοιάζει στους ίδιους, αντί να τους επιτρέψουν να είναι αυτό ακριβώς που είναι. Στην πραγματικότητα, αυτή η τάση είναι συχνά ακόμα πιο έντονη στους ανθρώπους που ασχολούνται με περιθωριακά (niche) πράγματα –όπως, για παράδειγμα, με το Ζεν– παρά στον ευρύτερο πληθυσμό.

Στους ανθρώπους που ασχολούνται με το Ζεν και τα παρόμοια, αυτού του είδους ο ψυχαναγκασμός είναι συχνά θαμμένος κάτω από πολλά στρώματα ανομολόγητης αυταρέσκειας ως προς την ηθική τους. Φυσικά, αν ασχολείσαι με το Ζεν δε γίνεται να σε ενδιαφέρει κάτι που οι υπόλοιποι από εμάς που ασχολούμαστε με το Ζεν θα θεωρούσαμε αλλόκοτο ή (αν είναι δυνατόν!) βιτσιόζικο.

Πολλά από τα φαινόμενα που βλέπω να συμβαίνουν στον κόσμο του αμερικανικού Ζεν ορμώνται από αυτή την αυταρέσκεια ως προς την ηθική –πρόκειται για την ίδια ασφυκτική ομαδική αντίληψη που λέει «Έλα μαζί μας, γίνε ένας από εμάς, κάνε αυτά που σου λέμε να κάνεις, γίνε το είδος του ανθρώπου που θέλουμε να γίνεις και αν συμμορφωθείς με τις ιδέες μας θα έχεις ως ανταμοιβή την αίσθηση ότι ανήκεις. Μην τολμήσεις, δε, να ξεστρατίσεις από αυτό που θεωρούμε σωστό διότι τότε θα σου πάρουμε αυτή την αίσθηση».

Εδώ όμως είναι το κόλπο. Αν πας, π.χ. σε ένα σέσιν όπου μια ομάδα ανθρώπων αποφασίζει να ασκηθεί στο Ζαζέν για μερικές μέρες, ζώντας σε έναν περιορισμένο χώρο, πρέπει να υπάρχουν κανόνες συμπεριφοράς και μάλιστα αυστηροί –για να χρησιμοποιήσω μια ιαπωνική έκφραση, αυτό είναι αταριμαέ (当たり前): τόσο προφανές που αισθάνεσαι βλάκας αν πρέπει να το πεις. Από την άλλη, αυτό δε σημαίνει ότι οι άνθρωποι που συμμετέχουν σ’ αυτές τις εκδηλώσεις, πρέπει να προσπαθούν να μπουν στο καλούπι του ιδεώδους ατόμου που έχει ονειρευτεί ο ελάχιστος κοινός παρονομαστής της ομάδας.

Για μένα, μια καμπάνα είναι κάτι που ευχαριστιέται να χτυπιέται. Όταν χτυπάμε μια καμπάνα, της επιτρέπουμε να πραγματώσει τον εαυτό της ως καμπάνα –και όταν δεν την χτυπάμε, δεν μπορεί να κάνει αυτό που χρειάζεται να κάνει. Αν προσπαθήσεις να κρύψεις το γεγονός ότι χτυπάς την καμπάνα, θάβοντας την πράξη σου κάτω από κάποιον προσποιητό ευφημισμό, δεν είσαι έντιμος ούτε απέναντι στον εαυτό σου, ούτε απέναντι στην καμπάνα.

Έχεις την ευθύνη να παίζεις τον ρόλο σου. Μερικές φορές ερχόμαστε αντιμέτωποι με μια καμπάνα που πρέπει να χτυπηθεί προκειμένου να πραγματωθεί ως καμπάνα. Αν είναι κανείς τόσο μπερδεμένος μέσα στην προσεκτικά χτισμένη εικόνα που έχει για τον εαυτό του, την εικόνα ενός ατόμου που δε θα χτυπούσε ποτέ τίποτα (ούτε καν μια καμπάνα), μπορεί τελικά να προκαλέσει περισσότερο κακό καθώς δε θα κάνει την πράξη που είναι αναγκαία.

Η τρέχουσα ποπ κουλτούρα, έχει δημιουργήσει μια ιδανική εικόνα για πώς είναι οι βουδιστές –πρόκειται για συνεσταλμένα άτομα που φοβούνται τόσο πολύ μήπως προκαλέσουν κακό ώστε δεν μπορούν να δράσουν ούτε όταν είναι αναγκαίο να το κάνουν. Δείτε το παρακάτω εξαιρετικό παράδειγμα αυτού που λέω στο YouTube: http://www.youtube.com/watch?v=znnQCXp2iY8

Έχει πλάκα, το παραδέχομαι. Και δε με προσβάλλει καθόλου. Το πρόβλημα είναι ότι γνωρίζει κανείς πολλούς, πάρα πολλούς ανθρώπους που θεωρούν εαυτόν βουδιστή και που βλέπουν τον Βουδισμό περίπου όπως και οι άνθρωποι που έφτιαξαν τη διαφήμιση αυτή. Πρόκειται για ανθρώπους (αναφέρομαι στους πρώτους), που προσπαθούν να διαμορφώσουν τη ζωή τους σύμφωνα με τις καρικατούρες των βουδιστών που βλέπουν στα τηλεοπτικά διαφημιστικά και στις κακές ταινίες του Χόλυγουντ.

Το αποτέλεσμα; Αυτό που συμβαίνει και με τις θρησκείες: προκειμένου να ενδυναμώσουν την απόφασή τους να γίνουν αυτό που προσπαθούν να γίνουν, χρειάζονται και άλλους ανθρώπους που να προσπαθούν το ίδιο. Και έτσι, η ομάδα αρχίζει να πιέζει τα μέλη της να συμμορφωθούν και όσοι δε συμμορφώνονται, εξοστρακίζονται. Όσοι δε, μένουν, αισθάνονται καλά διότι είναι περιτριγυρισμένοι μόνο από ομοϊδεάτες τους.

Ο πραγματικός κόσμος, ωστόσο, δεν είναι φτιαγμένος από ανθρώπους που σκέφτονται ακριβώς όπως εμείς ή που, για να είμαστε πιο ειλικρινείς, παριστάνουν ότι σκέφτονται όπως φαντάζονται ότι σκεφτόμαστε προκειμένου να κερδίσουν την εύνοια τη δική μας και της υπόλοιπης ομάδας. Αν αυτό είναι που καλλιεργούμε στις σάνγκες μας, δε βοηθάμε κανέναν.

Ακόμα πιο επικίνδυνος από τον ψυχαναγκασμό να μεταμορφώσουμε τους άλλους σε αυτό που νομίζουμε ότι πρέπει να είναι, είναι ο ψυχαναγκασμός να μεταμορφώσουμε τον εαυτό μας σε αυτό που θέλουν οι δικοί μας ιδεότυποι –ιδεότυποι που βασίζονται στην ίδια απληστία, στον ίδιο θυμό και στις ίδιες ψευδαισθήσεις που προσπαθούμε να ξεριζώσουμε με την άσκησή μας. Γι αυτό το Ζεν δεν έχει κανέναν άλλο στόχο πέρα από το να επιτρέψει σ’ αυτό που είναι πραγματικά παρόν να πραγματωθεί ξεκάθαρα. Παραδόξως, όταν το κάνουμε αυτό, μπορούμε να αρχίσουμε να βλέπουμε τι πραγματικά χρειάζεται αλλαγή στη ζωή μας και βλέπουμε καθαρά τι πρέπει να γίνει εδώ και τώρα ώστε να μπορέσει να συντελεστεί η αλλαγή αυτή.

Ο Κόντο Σαουάκι, λέει κάπου μια ιστορία όπου παρομοιάζει το να γίνεις Βούδας με το να γίνεις κλέφτης. Προκειμένου να γίνεις κλέφτης, δε χρειάζεται να ασκηθείς χρόνια και χρόνια ώστε να μπορέσεις να γίνεις ο ιδανικός κλέφτης –απλώς πας στο πλησιέστερο δισκάδικο, τσιμπάς το καινούριο CD των Metallica, το χώνεις στην τσέπη σου και πας προς την πόρτα. Πιθανότατα θα σε τσιμπήσει το τέρας που στέκεται εκεί αλλά μπορεί και να τα καταφέρεις να την κάνεις. Όπως και να ‘χει, έχεις γίνει ακαριαία κλέφτης.

Το ίδιο ισχύει και με τη βουδιστική άσκηση: γίνεσαι Βούδας κάνοντας Ζαζέν. Τη στιγμή που παίρνεις τη στάση, είσαι Βούδας. Δε χρειάζεται να υποχρεώσεις τον εαυτό σου ή όσους βρίσκονται γύρω σου να μεταμορφωθούν στα μπερδεμένα ιδεώδη που έχεις σχετικά με το πώς πρέπει να είναι οι βουδιστές.

Αυτός ο ψυχαναγκασμός να αλλάξουμε τους άλλους και τον εαυτό μας σύμφωνα με τους ιδεοτύπους μας, είναι ένα σημαντικό πρόβλημα και μάλιστα ένα πρόβλημα που δε νομίζω ότι τυγχάνει της προσοχής που θα ‘πρεπε. Είναι η εξωτερική πραγμάτωση μιας πολύ βαθιάς παρανόησης περί Βουδισμού η οποία στην ουσία καθοδηγεί πολλά από αυτά που περνάνε για Βουδισμός στις μέρες μας.

Αν θες να πεις ότι αποδέχεσαι τα πάντα, τότε που να πάρει και να σηκώσει, αποδέξου τα όλα τα γαμημένα. Όχι μόνο αυτά που θεωρείς αποδεκτά. Αυτό δε σημαίνει ότι δεν υπάρχουν πάμπολλα πράγματα που όντως θέλουν αλλαγή. Όμως τα πράγματα που στ’ αλήθεια χρειάζονται αλλαγή είναι, συνήθως, εμφανή.

Ο Βουδισμός δεν είναι να αναχωρείς από την πραγματικότητα και να πηγαίνεις σε έναν καλύτερο και ευγενέστερο κόσμο που έχεις δημιουργήσει μέσα στο κεφάλι σου. Είναι να κάνεις αυτόν εδώ τον κόσμο καλύτερο βλέποντας αυτό που πραγματικά είναι και κάνοντας αυτά που πραγματικά χρειάζεται να γίνουν.

Μπραντ Ουόρνερ – Τετάρτη 20 Ιανουαρίου 2010

ΥΓ
Για τον Κόντο Σαουάκι (Kodo Sawaki), δάσκαλο του Γκούντο Νισιτζίμα και έναν από τους σημαντικότερους δασκάλους του Ζεν του 20ου αιώνα, μπορείτε να διαβάσετε λίγα πράγματα εδώ.