Monday, November 27, 2017

Εκ της Διευθύνσεως (ΧΧVIIΙ): Εδώ ξανάααααα...!

 
Τον τελευταίο περίπου ενάμιση χρόνο, η άσκησή μου στο Ζαζέν είναι στην καλύτερη φάση της (“καλύτερη” με την έννοια ότι μοιάζει να είναι πιο παραγωγική σχεδόν από ποτέ -“παραγωγική” με την έννοια ότι μοιάζει να έχει πολύ πιο ευεργετικά αποτελέσματα στην καθημερινή μου ζωή -“ευεργετικά” με την έννοια που καταλαβαίνουμε όλοι: κάποια στιγμή αυτή η παρένθεση πρέπει να κλείσει!) και αυτό μου έχει προκαλέσει τη διάθεση και για περισσότερη θεωρητική μελέτη των βουδιστικών κειμένων· σίγουρα σ’ αυτό έχει παίξει ρόλο ότι περίπου στο ίδιο διάστημα, ο Μπραντ Ουόρνερ έχει εκδώσει δύο ακόμα βιβλία, το “Don’t Be A Jerk” το 2016 και το “It Came From Beyond Zen!” φέτος, αμφότερα προς μια κατεύθυνση που από τότε που τον πρωτογνώρισα (ως συγγραφέα εννοώ) έλπιζα ότι θα έπαιρνε και που από το “Sit Down And Shut Up!” (του 2007) θεωρούσα ότι έπρεπε να πάρει. Ήτοι, προς την ερμηνεία, έστω και σε επίπεδο παράφρασης του “Σομπογκένζο”, του έργου ζωής τόσο του Ντόγκεν, όσο και του δασκάλου του Ουόρνερ, Γκούντο Νισιτζίμα.

Όσοι έχουν διαβάσει το “Sit Down And Shut Up!” ξέρουν ότι πρόκειται για την ερμηνεία του Ουόρνερ σε επιλεγμένα αποσπάσματα από την τεράστια συλλογή κειμένων του Ντόγκεν που θεωρούνται ό,τι κοντινότερο στη Βίβλο έχει η γραμμή Σότο του βουδισμού Ζεν· στην πραγματικότητα, η χρήση της Βίβλου εδώ γίνεται προκειμένου ο μη-βουδιστής αναγνώστης να καταλάβει τη βαρύτητα της σημασίας και μόνο καθώς ούτε ο Ντόγκεν ήταν προφήτης του Βούδα, ούτε η γραμμή Σότο θεωρεί ότι το βιβλίο είναι η μόνη, καθολικώς ορθόδοξη ερμηνεία του βουδισμού, Ζεν ή οποιουδήποτε άλλου. (Στην πραγματικότητα το θεωρεί όμως οι βουδιστές γενικά και οι ιάπωνες βουδιστές ειδικά παραείναι συγκαταβατικοί και χαλαροί στα θέματα αυτά ώστε να μπορεί κανείς να μιλήσει για “ορθοδοξία” ή για “δόγμα” με τον τρόπο που μπορεί – και συνήθως κάνει- στις μονοθεϊστικές θρησκείες.) Πιο απλά μιλώντας το “Σομπογκένζο” είναι η ερμηνεία του Ντόγκεν στη διδασκαλία του Βούδα και το “Sit Down And Shut Up!” είναι η ερμηνεία του Ουόρνερ στην ερμηνεία του δασκάλου του, Γκούντο Νισιτζίμα, σ’ αυτό.

Από τότε που διάβασα το “Sit Down And Shut Up!” και ειδικά από τότε που διάβασα το “Σομπογκένζο” όπως το ερμηνεύει ο Νισιτζίμα και ο μαθητής του Μάικ “Τσόντο” Κρος, σκέφτηκα ένα πράγμα: κάποια στιγμή, ο Ουόρνερ θα έπρεπε να προσφέρει τη δική του ερμηνεία στο κείμενο. Και αυτό αφενός επειδή ο λόγος του είναι πιο σύγχρονος και πολύ πιο κοντά στον δυτικό άνθρωπο του 21ου αιώνα και αφετέρου επειδή υπήρξε μαθητής του Νισιτζίμα αρκετά χρόνια ώστε να μπορεί να εξηγήσει το κείμενο –όχι το πρωτότυπο (μόνο) αλλά και την μετάφραση/εξήγηση του Νισιτζίμα διότι, όσο δυσάρεστο και αν είναι να το παραδεχτεί κανείς, ειδικά όντας μέρος της ομάδας του, η μετάφραση είναι, επιεικώς, δύσκολη. Και αν θέλουμε να μιλήσουμε με λιγότερη επιείκεια, άκαμπτη σε επίπεδο να μπορεί κανείς να τη χαρακτηρίσει μέχρι και “κακή”. Και παρότι γλωσσικά είναι μάλλον η κοντινότερη στο πρωτότυπο, οι περισσότεροι ενασχολούμενοι με τον γραπτό λόγο θα συμφωνήσουν ότι η απόδοση ενός κειμένου επί λέξει, σπάνια είναι ο καλύτερος τρόπος προσέγγισής του.

Το πρόβλημα γίνεται χειρότερο επειδή το “Σομπογκένζο” είναι δύσκολο κείμενο έτσι κι αλλιώς: ακόμα και οι μεταφράσεις του στα σύγχρονα ιαπωνικά (το πρωτότυπο είναι πολύ δυσανάγνωστο για τους περισσότερους σύγχρονους Ιάπωνες και/ή γνώστες της σύγχρονης γλώσσας) περιέχουν λέξεις και εκφράσεις που τις έχει επινοήσει ο ίδιος ο Ντόγκεν και δεν υπάρχουν στην κανονική γλώσσα ενώ το θέμα που πραγματεύεται, δηλαδή η ερμηνεία της βουδιστικής διδασκαλίας και ο τρόπος που αυτή σχετίζεται με τη γνώση του εαυτού μας και της πραγματικότητας είναι ούτως ή άλλως προβληματικό αφού προσπαθεί να βάλει σε λόγια κάτι που πηγαίνει πέρα από τη δυνατότητα κατανόησης του ανθρώπινου νου. (Άλλωστε αυτή είναι και όλη η ουσία της βουδιστικής διδασκαλίας: χωρίς την άσκηση στο Ζαζέν, όποια κατανόηση υπάρξει είναι διανοητική και, άρα, επιρρεπής σε παρεξηγήσεις, παρερμηνείες και μονομέρεια.) Με πιο απλά λόγια, το “Σομπογκένζο” είναι ένα πολύ σημαντικό κείμενο, ειδικά αν σκεφτεί κανείς την ηλικία του, όμως η μελέτη του μπορεί να γίνει έργο ζωής. Και παρότι για κάποιους είναι, μάλλον ο Ντόγκεν δε θα ήθελε να είναι προνόμιο μόνο αυτών.

Κρίνοντας από τα λεγόμενά του, κάπως έτσι σκέφτηκε και ο Γκούντο Νισιτζίμα όταν αποφάσισε να μεταφράσει το κείμενο στα ιαπωνικά της εποχής του και, στη συνέχεια, και στα αγγλικά με τη βοήθεια του μαθητή του Μάικ “Τσόντο” Κρος. Όμως, προσπαθώντας (όπως λέει και ο ίδιος ο Κρος στην εισαγωγή) να φτιάξει “[...] μια μετάφραση από την οποία μπορεί κανείς να μαντέψει τα ιαπωνικά του Δασκάλου Ντόγκεν”, κατέληξε σε ένα κείμενο πολύ δύσπεπτο ακόμα και για ανθρώπους που τα αγγλικά είναι η μητρική τους γλώσσα και ακόμα και αν οι άνθρωποι αυτοί είναι μορφωμένοι. Συγκεκριμένα, ακόμα και άνθρωποι που υπήρξαν μαθητές του Νισιτζίμα επί χρόνια (και δεν εννοώ μόνο τον Μπραντ Ουόρνερ –αλλά και αυτόν), συχνά ανατρέχουν στο πρωτότυπο και σε άλλες μεταφράσεις, προσπαθώντας να καταλάβουν τι ακριβώς εννοούσε ο δάσκαλός τους όταν μετέφραζε μια συγκεκριμένη φράση με τον τρόπο που τη μετέφρασε. Και μερικές φορές ακόμα και έτσι, σηκώνουν τα χέρια ψηλά και παραδέχονται ότι δεν καταλαβαίνουν –ευτυχώς οι φορές αυτές δεν είναι τόσες ώστε να αλλοιώσουν σοβαρά τη γενικότερη ερμηνεία του μηνύματος του Ντόγκεν.

Δεδομένων των δυσκολιών αυτών, το “Don’t Be A Jerk” είναι πραγματικά μια ανάσα στον δύσκολο αγώνα της κατανόησης του Ντόγκεν –όπως είπα, ο Ουόρνερ έκανε μια πρώτη κίνηση προς την ίδια κατεύθυνση πριν από δέκα χρόνια με το “Sit Down And Shut Up!” όμως το περσινό του βιβλίο είναι μια πολύ πιο συστηματική προσέγγιση και, κρίνοντας από το γεγονός ότι το ακολούθησε ένα ακόμα φέτος, το “It Came From Beyond Zen!”, το οποίο, από όσο καταλαβαίνω συνεχίζει από εκεί από όπου σταμάτησε το πρώτο, ο Ουόρνερ αποφάσισε να συνεισφέρει τη δική του ματιά στο έργο, περνώντας κυρίως μέσα από αυτή του δασκάλου του αλλά συμβουλευόμενος και τις άλλες τρεις μεταφράσεις που έχουν γίνει στο σύνολο του “Σομπογκένζο”: αυτή του Καζουάκι Ταναχάσι (“Treasury of the True Dharma Eye: Zen Master Dogen's Shobo Genzo”) αυτή του Αιδεσιμότατου Χιούμπερτ Νίαρμαν του Αββαείου Σάστα (“Shobogenzo The Treasure House of the Eye of the True Teaching” που διατίθεται μάλιστα ολόκληρη εδώ) και αυτή των Κόσεν Νισιγιάμα και Τζον Στίβενς (“Shobogenzo, The Eye and Treasury of the True Law”) η οποία έχει εξαντληθεί και πλέον βρίσκεται μόνο σε παλαιοβιβλιοπωλεία. Και μερικές ακόμα επιμέρους όπως αυτή του Soto Zen Text Project, το οποίο παρεμπιπτόντως έχει κλείσει αλλά όπως ανακοίνωσε τον περασμένο Σεπτέμβριο ετοιμάζει να εκδώσει τις δικές του μεταφράσεις ως το 2020.

Για το “Don’t Be A Jerk” θα γράψω αναλυτικά κάποια στιγμή στο εγγύς, πιστεύω, μάλλον – το ίδιο και για το “It Came From Beyond Zen!”, όταν φτάσει εδώ και όταν το διαβάσω (αυτή τη στιγμή διασχίζει τον Ειρηνικό Ωκεανό και υποτίθεται ότι θα φτάσει στο Τόκιο εντός της εβδομάδας). Όμως αυτό που ξεκίνησα να λέω πριν από 1117 λέξεις είναι ότι ο συνδυασμός της άσκησης και των βιβλίων αυτών, συνέβαλε στην αναζωπύρωση της επιθυμίας να συνεχίσω αυτό το μπλογκ. Και στο πνεύμα αυτό, γράφω αυτό εδώ το κείμενο και ολοκλήρωσα και δημοσιεύω και μια μετάφραση που είχα αφήσει στη μέση πριν από πολύ καιρό από ένα ποστ του παλιού μπλογκ του Μπραντ Ουόρνερ – θα τη βρείτε ακριβώς από κάτω και έχει για θέμα το “Σαντοκάι” ένα βουδιστικό ποίημα ενός από τους σημαντικότερους κινέζους δασκάλους του βουδισμού Ζεν, του Σίτοου Σιτσιάν (στα ιαπωνικά, Σεκιτό Κισέν, 700-790). Όπως πάντα, δεν ξέρω πόσο θα διαρκέσει η αναζωπύρωση αυτή όμως όπως πάντα, τη στιγμή που γράφεται το κείμενο αυτό έχω τη διάθεση να διαρκέσει!

Καλή ανάγνωση!

Σαντοκάι (Η Αρμονία της Ομοιότητας και της Διαφοράς)

 
Είμαι ακόμα εδώ, στο Κέντρο Ζεν του Σαν Φρανσίσκο (San Francisco Zen Center) όπου συμμετείχα στην πρωινή λειτουργία του Σαββάτου. Ο επόμενος γύρος Ζαζέν ξεκινάει σε 15 λεπτά περίπου και θα πάω να κάτσω. Όμως καθώς περιμένω, σκέφτηκα να μοιραστώ μαζί σας κάτι που οι τύποι εδώ ψέλνουν αρκετά συχνά: πρόκειται για την «Αρμονία της Ομοιότητας και της Διαφοράς» του Σεκίτο Κίσεν (700-790), ένα πολύ ωραίο κείμενο στο οποίο αναφέρεται και ο Σούνριου Σουζούκι στο βιβλίο “Branching Streams Flow in the Darkness: Zen Talks on the Sandokai”.

Δεν έχω χρόνο για σχόλια, οπότε απλώς σας το μεταφέρω ως έχει. Καλή διασκέδαση!

Σαντοκάι

Ο νους του μεγάλου σοφού της Ινδίας 

μεταδίδεται προσωπικά από τη δύση στην ανατολή. 
 Οι ανθρώπινες ικανότητες μπορεί να είναι οξυμένες ή όχι 
όμως ο Δρόμος δεν έχει βόρειους ή νότιους προγόνους.

Η πνευματική πηγή λάμπει καθαρή στο φως, 

 τα ρυάκια διακλαδίζονται και ρέουν στο σκοτάδι. 
 Το να πιάνεσαι από τα πράγματα είναι σίγουρα ψευδαίσθηση 
–το να συμφωνείς με την ομοιότητα δεν είναι φώτιση. 

 Όλα τα αντικείμενα των αισθήσεων αλληλεπιδρούν –και όμως όχι. 
 Η αλληλεπίδραση φέρνει εμπλοκή. 
Αλλιώτικα, καθετί μένει στη θέση του.

Οι εικόνες ποικίλλουν σε ποιότητα και μορφή, 

οι ήχοι διαφέρουν –ευχάριστοι ή τραχείς. 
Ο εκλεπτυσμένος και ο απλός λόγος ενώνονται 
στο σκοτάδι, οι καθαρές και οι μπερδεμένες φράσεις 
διαχωρίζονται στο φως.

Τα τέσσερα στοιχεία επιστρέφουν στη φύση τους 

όπως το παιδί επιστρέφει στη μητέρα του 
η φωτιά θερμαίνει, ο αέρας κινεί, το νερό βρέχει, η γη είναι στέρεα.

Μάτι και εικόνες, αυτί και ήχοι, μύτη και οσμές, γλώσσα και γεύσεις

 –κάθε πράγμα, ανάλογα με τις ρίζες αυτές, ξεπετάγεται και μεγαλώνει. 
Ο κορμός και τα κλαδιά έχουν όλα την ουσία
–ο σεβάσμιος και ο απλός έχουν καθένας τον δικό του λόγο.

Στο φως υπάρχει σκοτάδι 

όμως μην το βλέπεις σαν σκοτάδι. 
 Στο σκοτάδι υπάρχει φως όμως μην το βλέπεις σαν φως. 
Το φως και το σκοτάδι είναι αντίπαλοι 
όπως το εμπρός και το πίσω πόδι όταν βαδίζεις.

Καθένα από τα χιλιάδες πράγματα έχει την αξία 
του 
η οποία εκφράζεται σύμφωνα με τη λειτουργία και τη θέση του. 
Τα φαινόμενα υπάρχουν –το κουτί και το καπάκι ταιριάζουν, 
οι αρχές ανταποκρίνονται, οι αιχμές από τα βέλη συναντιούνται. 

Ακούς τις λέξεις, καταλαβαίνεις το νόημά τους 

–μη θέτεις δικά σου πρότυπα. 
 Αν δεν κατανοείς τον Δρόμο που είναι μπροστά σου 
πώς θα αναγνωρίσεις το μονοπάτι καθώς περπατάς;

Η πρόοδος δεν είναι θέμα απόστασης 

όμως αν είσαι μπερδεμένος, τα βουνά και τα ποτάμια σου κλείνουν τον δρόμο. 
Ειλικρινά σε παρακαλώ να μελετήσεις το μυστήριο 
και να μην περάσεις τις μέρες και τις νύχτες σου μάταια.

Μπραντ Ουόρνερ – Σάββατο 5 Ιανουαρίου 2008