Το αποφάσισα: Δεν πρόκειται να δικαιολογηθώ ξανά για το πόσο αραιά έχουν γίνει τα ποστ σ’ αυτό το μπλογκ! Όσοι παρακολουθείτε τι κάνω, ξέρετε ότι ο χρόνος μου έχει περιοριστεί πολύ τους τελευταίους μήνες και ότι η αποχή από το Punk Zen δε σημαίνει και αποχή από το ζεν γενικώς. Όπως και να ‘χει, για μια ακόμα φορά λέω να προσπαθήσω να το συμμαζέψω∙ αν θα το καταφέρω ή όχι, θα το δούμε στην πορεία.
Στο θέμα μας τώρα: Τις προάλλες, ένας φίλος έκανε ποστ στο Facebook μια εικόνα από αυτές που αφθονούν εκεί –ξέρετε αυτές δεν είναι στην πραγματικότητα εικόνες αλλά περιέχουν ένα τσιτάτο γραμμένο σε κάποια ευφάνταστη (ή λιγότερο ευφάνταστη) γραμματοσειρά που λέει κάτι βαθυστόχαστο ή απλώς μια σαχλαμάρα, συχνά μάλιστα συνοδεία και κάποιου γνωστού ονόματος που μπορεί να είπε (ή να μην είπε) το συγκεκριμένο τσιτάτο. Τέλος πάντων, το τσιτάτο που είχε η εν λόγω φωτό έλεγε, περίπου, «Το να πιστεύεις στο κάρμα σημαίνει ότι πιστεύεις πως αν κάποιος βιάσει ένα τετράχρονο παιδάκι, το παιδάκι είχε κάνει κάτι που να το αξίζει». Αν και η πολιτική μου είναι να αφήνω τέτοια πράγματα ασχολίαστα, στη συγκεκριμένη περίπτωση δεν άντεξα και σχολίασα από κάτω «Αυτό δεν είναι ‘κάρμα’ είναι παπαριές» (επειδή όλο το πράγμα ήταν στα αγγλικά, η λέξη που χρησιμοποίησα ήταν «bullshit»).
Το πρόβλημα είναι ότι πολύς κόσμος έχει αυτή την αντίληψη για το κάρμα, πιθανότατα επειδή πολύς κόσμος έχει απλώς ακουστά το κάρμα από τον αχταρμά ινδουϊσμού, βουδισμού και πνευματισμού (spiritualism) που έγινε της μόδας τη δεκαετία του ’60, όταν ο δυτικός κόσμος θεώρησε ότι μέρος της γενικότερης τάσης περί αμφισβήτησης έπρεπε να είναι και η αμφισβήτηση των παραδόσεών του και η υιοθέτηση παραδόσεων από άλλους πολιτισμούς –όσο πιο εξωτικός ο πολιτισμός, τόσο καλύτερος και πιο «ατόφιος» αν και οι «αναζητητές» της εποχής εκείνης ήταν διατεθειμένοι να κάνουν κάποιο σκόντο στα χιλιόμετρα και να στραφούν και σε κάτι ντόπιο, αρκεί αυτό να ήταν αρκετά «far out» (κάπως έτσι επαν-ανακαλύφθηκαν οι πνευματιστές των αρχών του 20ου αιώνα, η «Θεοσοφική Εταιρεία» της Έλενα Μπλαβάτσκι, ο Άλιστερ Κρόουλι και αρκετοί ακόμα).
Μέσα σ’ αυτόν τον κυκεώνα, δεν είναι περίεργο που μια ιδέα τόσο σύνθετη όσο το κάρμα έτυχε παρανόησης –αν σκεφτεί κανείς ότι η (σχετικά πιο) απλή ιδέα της συνειδητοποίησης κατάφερε να μπλεχτεί με τη μαστούρα, το κάρμα ήταν από την αρχή καταδικασμένο καθώς, αναλόγως της σχολής που μελετά κανείς μπορεί να σημαίνει αρκετά διαφορετικά πράγματα, συχνά κρυμμένα πίσω από διαφορές στους ορισμούς που χάνονται στις μεταφράσεις από τα σανσκριτικά ή τα πάλι προς τα αγγλικά και από εκεί προς τα ελληνικά. Αν δε, συνυπολογίσουμε ότι σε κάποιο σημείο έχουν παρεμβληθεί και οι φαντασιώσεις των μεταφραστών (για κάποιο, όχι απολύτως ανεξήγητο λόγο, συχνά τέτοια κείμενα μεταφράζονται από ανθρώπους που μοιάζουν ανίκανοι να χρησιμοποιήσουν απλές λέξεις και φυσιολογικό συντακτικό) καταλήγουμε σε ένα ατύχημα που νομοτελειακά θα συμβεί. Και συμβαίνει: στο μυαλό του αναγνώστη.
Κι όμως, αν είναι κανείς διατεθειμένος να διαβάσει τα πράγματα χρησιμοποιώντας την κοινή του λογική (και εδώ είναι που βοηθάει η επαφή με κάποιο δάσκαλο που καταλαβαίνει τι του γίνεται), η ουσία των εννοιών αυτών είναι πολύ λιγότερο δυσνόητη (αν και παραμένει περίπλοκη): κάρμα δεν είναι να πιστεύει κανείς ότι η κακοποίηση του παιδιού ήταν συνέπεια κάποιας πράξης του ίδιου του παιδιού –κάρμα είναι να πιστεύει κανείς ότι η κακοποίηση του παιδιού ήταν συνέπεια κάποιας πράξης ή κάποιας σειράς πράξεων που έγιναν ή που δεν έγιναν είτε στο περιβάλλον του παιδιού, είτε στο περιβάλλον του δράστη. Μ’ άλλα λόγια, ότι κάθε πράξη έχει κάποιον αντίκτυπο κάπου και κάποτε, πολύ συχνά μακριά από το χώρο-χρονικό σημείο της τέλεσής της. Και παρεμπιπτόντως, στο βουδισμό τουλάχιστον οι πράξεις αυτές πρέπει να είναι συνειδητές, πράγμα που σημαίνει ότι ένα τετράχρονο παιδάκι είναι εξ ορισμού έξω από τη συζήτηση.
Σε ποιες πράξεις μπορεί να λειτούργησε το κάρμα στη συγκεκριμένη περίπτωση; Κανείς δεν μπορεί να ξέρει αλλά σίγουρα μπορούμε να κάνουμε κάποιες υποθέσεις: ένας γονιός που δεν πρόσεξε που βρισκόταν το παιδί του, ένας άλλος γονιός (ή ένας δάσκαλος) που δεν επεσήμανε αρκετά νωρίς κάποιες περίεργες τάσεις στο χαρακτήρα του μελλοντικού δράστη, ένας αστυνομικός που επέλεξε να περάσει από έναν άλλο δρόμο και όχι από το δρόμο που έγινε η επίθεση, ένας γείτονας που εκείνη ακριβώς την ώρα δυνάμωσε τη μουσική και δεν άκουσε τις φωνές του παιδιού, ένας δικαστής που επέβαλλε μια χαμηλή ποινή στον ίδιο δράστη για ένα μικρότερης σημασίας περιστατικό πέντε χρόνια πριν –ο κατάλογος είναι τεράστιος και αποδεικνύει πόσο σύνθετη είναι η πραγματικότητα και πόσο αλληλένδετα είναι τα πάντα. Αυτό δηλαδή που λέει και η θεωρία του κάρμα!
Το πιο ζουμερό σημείο στην όλη συζήτηση περί κάρμα είναι το αν οι πράξεις είναι συνειδητές ή όχι –κάλλιστα θα μπορούσε να υποστηρίξει κανείς ότι μια πράξη του δε συμβάλλει (ή δε θα έπρεπε να συμβάλλει) στην αλυσίδα του κάρμα καθώς δεν ήταν συνειδητή. Όμως εδώ μπαίνουμε στην ουσία του βουδισμού Ζεν: στο μέτρο που η αναζήτηση της συνειδητοποίησης της πραγματικότητας αποτελεί την ουσία της ενασχόλησης με το βουδισμό, κάθε πράξη μικρή ή μεγάλη, οφείλει να είναι συνειδητή –παραφράζοντας το γνωστό λατινικό νομικό ρητό «ignorantia legis non excusat» («άγνοια νόμου δε συγχωρείται»), θα μπορούσαμε να πούμε ότι για το βουδισμό Ζεν, «ignorantia realitatis non excusat» («άγνοια πραγματικότητας δε συγχωρείται»). Και επειδή μιλάμε για βουδισμό η «συγχώρεση» δεν προέρχεται από κάποιον μακρυμάλλη παππού με λευκά γένια που κάθεται στα σύννεφα και βλέπει τα πάντα αλλά από εμάς τους ίδιους και από την κοινωνία στην οποία ζούμε και την οποία συν-δημιουργούμε με τις πράξεις μας.
Στο θέμα μας τώρα: Τις προάλλες, ένας φίλος έκανε ποστ στο Facebook μια εικόνα από αυτές που αφθονούν εκεί –ξέρετε αυτές δεν είναι στην πραγματικότητα εικόνες αλλά περιέχουν ένα τσιτάτο γραμμένο σε κάποια ευφάνταστη (ή λιγότερο ευφάνταστη) γραμματοσειρά που λέει κάτι βαθυστόχαστο ή απλώς μια σαχλαμάρα, συχνά μάλιστα συνοδεία και κάποιου γνωστού ονόματος που μπορεί να είπε (ή να μην είπε) το συγκεκριμένο τσιτάτο. Τέλος πάντων, το τσιτάτο που είχε η εν λόγω φωτό έλεγε, περίπου, «Το να πιστεύεις στο κάρμα σημαίνει ότι πιστεύεις πως αν κάποιος βιάσει ένα τετράχρονο παιδάκι, το παιδάκι είχε κάνει κάτι που να το αξίζει». Αν και η πολιτική μου είναι να αφήνω τέτοια πράγματα ασχολίαστα, στη συγκεκριμένη περίπτωση δεν άντεξα και σχολίασα από κάτω «Αυτό δεν είναι ‘κάρμα’ είναι παπαριές» (επειδή όλο το πράγμα ήταν στα αγγλικά, η λέξη που χρησιμοποίησα ήταν «bullshit»).
Το πρόβλημα είναι ότι πολύς κόσμος έχει αυτή την αντίληψη για το κάρμα, πιθανότατα επειδή πολύς κόσμος έχει απλώς ακουστά το κάρμα από τον αχταρμά ινδουϊσμού, βουδισμού και πνευματισμού (spiritualism) που έγινε της μόδας τη δεκαετία του ’60, όταν ο δυτικός κόσμος θεώρησε ότι μέρος της γενικότερης τάσης περί αμφισβήτησης έπρεπε να είναι και η αμφισβήτηση των παραδόσεών του και η υιοθέτηση παραδόσεων από άλλους πολιτισμούς –όσο πιο εξωτικός ο πολιτισμός, τόσο καλύτερος και πιο «ατόφιος» αν και οι «αναζητητές» της εποχής εκείνης ήταν διατεθειμένοι να κάνουν κάποιο σκόντο στα χιλιόμετρα και να στραφούν και σε κάτι ντόπιο, αρκεί αυτό να ήταν αρκετά «far out» (κάπως έτσι επαν-ανακαλύφθηκαν οι πνευματιστές των αρχών του 20ου αιώνα, η «Θεοσοφική Εταιρεία» της Έλενα Μπλαβάτσκι, ο Άλιστερ Κρόουλι και αρκετοί ακόμα).
Μέσα σ’ αυτόν τον κυκεώνα, δεν είναι περίεργο που μια ιδέα τόσο σύνθετη όσο το κάρμα έτυχε παρανόησης –αν σκεφτεί κανείς ότι η (σχετικά πιο) απλή ιδέα της συνειδητοποίησης κατάφερε να μπλεχτεί με τη μαστούρα, το κάρμα ήταν από την αρχή καταδικασμένο καθώς, αναλόγως της σχολής που μελετά κανείς μπορεί να σημαίνει αρκετά διαφορετικά πράγματα, συχνά κρυμμένα πίσω από διαφορές στους ορισμούς που χάνονται στις μεταφράσεις από τα σανσκριτικά ή τα πάλι προς τα αγγλικά και από εκεί προς τα ελληνικά. Αν δε, συνυπολογίσουμε ότι σε κάποιο σημείο έχουν παρεμβληθεί και οι φαντασιώσεις των μεταφραστών (για κάποιο, όχι απολύτως ανεξήγητο λόγο, συχνά τέτοια κείμενα μεταφράζονται από ανθρώπους που μοιάζουν ανίκανοι να χρησιμοποιήσουν απλές λέξεις και φυσιολογικό συντακτικό) καταλήγουμε σε ένα ατύχημα που νομοτελειακά θα συμβεί. Και συμβαίνει: στο μυαλό του αναγνώστη.
Κι όμως, αν είναι κανείς διατεθειμένος να διαβάσει τα πράγματα χρησιμοποιώντας την κοινή του λογική (και εδώ είναι που βοηθάει η επαφή με κάποιο δάσκαλο που καταλαβαίνει τι του γίνεται), η ουσία των εννοιών αυτών είναι πολύ λιγότερο δυσνόητη (αν και παραμένει περίπλοκη): κάρμα δεν είναι να πιστεύει κανείς ότι η κακοποίηση του παιδιού ήταν συνέπεια κάποιας πράξης του ίδιου του παιδιού –κάρμα είναι να πιστεύει κανείς ότι η κακοποίηση του παιδιού ήταν συνέπεια κάποιας πράξης ή κάποιας σειράς πράξεων που έγιναν ή που δεν έγιναν είτε στο περιβάλλον του παιδιού, είτε στο περιβάλλον του δράστη. Μ’ άλλα λόγια, ότι κάθε πράξη έχει κάποιον αντίκτυπο κάπου και κάποτε, πολύ συχνά μακριά από το χώρο-χρονικό σημείο της τέλεσής της. Και παρεμπιπτόντως, στο βουδισμό τουλάχιστον οι πράξεις αυτές πρέπει να είναι συνειδητές, πράγμα που σημαίνει ότι ένα τετράχρονο παιδάκι είναι εξ ορισμού έξω από τη συζήτηση.
Σε ποιες πράξεις μπορεί να λειτούργησε το κάρμα στη συγκεκριμένη περίπτωση; Κανείς δεν μπορεί να ξέρει αλλά σίγουρα μπορούμε να κάνουμε κάποιες υποθέσεις: ένας γονιός που δεν πρόσεξε που βρισκόταν το παιδί του, ένας άλλος γονιός (ή ένας δάσκαλος) που δεν επεσήμανε αρκετά νωρίς κάποιες περίεργες τάσεις στο χαρακτήρα του μελλοντικού δράστη, ένας αστυνομικός που επέλεξε να περάσει από έναν άλλο δρόμο και όχι από το δρόμο που έγινε η επίθεση, ένας γείτονας που εκείνη ακριβώς την ώρα δυνάμωσε τη μουσική και δεν άκουσε τις φωνές του παιδιού, ένας δικαστής που επέβαλλε μια χαμηλή ποινή στον ίδιο δράστη για ένα μικρότερης σημασίας περιστατικό πέντε χρόνια πριν –ο κατάλογος είναι τεράστιος και αποδεικνύει πόσο σύνθετη είναι η πραγματικότητα και πόσο αλληλένδετα είναι τα πάντα. Αυτό δηλαδή που λέει και η θεωρία του κάρμα!
Το πιο ζουμερό σημείο στην όλη συζήτηση περί κάρμα είναι το αν οι πράξεις είναι συνειδητές ή όχι –κάλλιστα θα μπορούσε να υποστηρίξει κανείς ότι μια πράξη του δε συμβάλλει (ή δε θα έπρεπε να συμβάλλει) στην αλυσίδα του κάρμα καθώς δεν ήταν συνειδητή. Όμως εδώ μπαίνουμε στην ουσία του βουδισμού Ζεν: στο μέτρο που η αναζήτηση της συνειδητοποίησης της πραγματικότητας αποτελεί την ουσία της ενασχόλησης με το βουδισμό, κάθε πράξη μικρή ή μεγάλη, οφείλει να είναι συνειδητή –παραφράζοντας το γνωστό λατινικό νομικό ρητό «ignorantia legis non excusat» («άγνοια νόμου δε συγχωρείται»), θα μπορούσαμε να πούμε ότι για το βουδισμό Ζεν, «ignorantia realitatis non excusat» («άγνοια πραγματικότητας δε συγχωρείται»). Και επειδή μιλάμε για βουδισμό η «συγχώρεση» δεν προέρχεται από κάποιον μακρυμάλλη παππού με λευκά γένια που κάθεται στα σύννεφα και βλέπει τα πάντα αλλά από εμάς τους ίδιους και από την κοινωνία στην οποία ζούμε και την οποία συν-δημιουργούμε με τις πράξεις μας.
