Κι άλλα περί επίγνωσης

[...]

Μόλις ξύπνησα, οπότε δε θα προσπαθήσω να συνεχίσω τη συζήτηση περί επίγνωσης –ίσως αργότερα. Το πρόβλημα με τις περισσότερες λέξεις που χρησιμοποιούνται στον Βουδισμό είναι ότι από τη στιγμή που θα τις τσιμπήσει το ευρύ κοινό και θα τις προσδιορίσει με τον δικό του τρόπο, οι λέξεις αυτές έχουν πλέον πεθάνει. Νομίζω ότι έχει έρθει η ώρα να θάψουμε τη λέξη «επίγνωση»· έχει γίνει πλέον κλισέ και, όπως είπα κι άλλοτε (και λέω και παρακάτω), έχει φτάσει να σημαίνει μια θολή κατάσταση στην οποία κάθεσαι και σκέφτεσαι και ξανασκέφτεσαι και ξανασκέφτεσαι και παράλληλα δίνεις συγχαρητήρια στον εαυτό σου για το πόση επίγνωση έχεις. Κλείσε ρε κόπανε τις πόρτες και τα παράθυρα όταν φεύγεις από το σπίτι του άλλου!

Απ’ όσο ξέρω, υπάρχει μόνο ένα σημείο στο οποίο ο Ντόγκεν χρησιμοποιεί τη λέξη επίγνωση και εκεί λέει «Επίγνωση είναι ο γάιδαρος που κοιτάει το πηγάδι. Είναι το πηγάδι που κοιτάει τον γάιδαρο. Είναι ο γάιδαρος που κοιτάει τον γάιδαρο. Είναι το πηγάδι που κοιτάει το πηγάδι». Λέει επίσης ότι «Χωρίς να ξέρετε ποιος σας το έμαθε αυτό, νομίζετε ότι ο νους είναι μια λειτουργία του εγκεφάλου. Όταν λέω ότι ο νους είναι το χορτάρι και τα δέντρα, δεν το πιστεύετε». Και φυσικά ο Ντόγκεν δε χρησιμοποίησε την ίδια τη λέξη «επίγνωση» (mindfulness). Ούτε και ο Βούδας. Η λέξη δεν υπήρχε την εποχή τους –ούτε καν η ίδια η αγγλική γλώσσα δεν υπήρχε στην εποχή του Βούδα. Πιο μετά, θα πάω να τσεκάρω ποια λέξη χρησιμοποίησε ο Ντόγκεν στο ιαπωνικό πρωτότυπο και οι Νισιτζίμα και Κρος απέδωσαν ως «επίγνωση» *

Το θέμα είναι ότι η «επίγνωση» η οποία διδάσκεται στις μέρες μας, δίνει την αίσθηση ότι πρόκειται για κάτι που πρέπει να έχουμε, για κάτι που πρέπει να προσπαθήσουμε. Μόνο που δεν πάει έτσι. Η επίγνωση συμβαίνει όλη την ώρα –το μόνο που χρειάζεται είναι να μη στεκόμαστε στη μέση και να την αφήσουμε να συμβεί.

* Τελικά φαίνεται ότι έκανα λάθος! Για πρώτη φορά στη ζωή μου (χαιρετίσματα στα τρολ)! Πάντα πίστευα ότι αυτή η ιστορία με τον γάιδαρο και το πηγάδι είχε σχέση με την επίγνωση –μάλιστα κάπως έτσι την έγραψα και στο βιβλίο μου Sit Down And Shut Up, γεγονός που αποδεικνύει ότι δεν πρέπει να πιστεύετε αυτά που διαβάζετε στα βιβλία! Ντροπή!

Στην πραγματικότητα, η ιστορία αυτή με τον γάιδαρο και το πηγάδι, εμφανίζεται στο κεφάλαιο που έχει τίτλο «Να μην κάνεις κακό» (諸悪莫作 ή Σοάκου Μακούσα/Shoaku Makusa, το κεφάλαιο 10 του πρώτου τόμου του Σομπογκένζο από τη μετάφραση των Νισιτζίμα και Κρος). Όπως αναφέρεται στο βιβλίο, η ιστορία πάει ως εξής: «[Η σχέση μεταξύ] του κακού και του να μην το κάνεις, δεν είναι μόνο το πηγάδι που κοιτάζει τον γάιδαρο, είναι και το πηγάδι που κοιτάζει το πηγάδι, ο γάιδαρος που κοιτάζει τον γάιδαρο, ο άνθρωπος που κοιτάζει τον άνθρωπο και το βουνό που κοιτάζει το βουνό». Ο Νισιτζίμα εξηγεί το κεφάλαιο αυτό στο μπλογκ του, στο ποστ αυτό αν και κάνει κάποια συντακτικά λάθη και, επίσης, χρησιμοποιεί κάπου τη λέξη «will» αντί για τη λέξη «well» (πρέπει να πάω να το διορθώσω).

Η αναφορά είναι σε ένα κοάν το οποίο εμφανίζεται στο Έιχεϊ Ζέντζι Γκορόκου (Eihei Zenji Goroku/永平禅師語録, Καταγραφή όσων είπε ο Έιχεϊ Ζέντζι, δηλαδή ο Ντόγκεν) και πάει ως εξής: «Ο δάσκαλος Σόζαν, ρώτησε κάποτε έναν μοναχό, ‘Η πραγματικότητα του Ντάρμα, αντανακλάται σε όλα τα όντα, όπως το φεγγάρι αντανακλάται στο νερό. Πώς μπορείς να το εξηγήσεις αυτό;’ Ο μοναχός απαντάει ‘Είναι όπως όταν ένας γάιδαρος κοιτάζει ένα πηγάδι’. Ο Σόζαν λέει ‘Είπες αρκετά, όμως είπες μόνο το ογδόντα τοις εκατό’. Ο μοναχός ρωτάει ‘Εσύ τι λες, δάσκαλε;’ και ο Σόζαν απαντάει ‘Είναι όπως όταν το πηγάδι κοιτάζει τον γάιδαρο’»

Η μόνη περίπτωση που μπορώ να βρω στην οποία ο Ντόγκεν χρησιμοποιεί κάτι που θα μπορούσε να αποδοθεί ως «να έχεις επίγνωση», είναι σε ένα κείμενό του που λέγεται Ζαζένγκι (Zazengi/坐禅儀) ή «Μέθοδος Άσκησης στο Ζαζέν», Στη μετάφραση του Καζουάκι Ταναχάσι (Kazuaki Tanahashi), η οποία υπάρχει στο βιβλίο Moon In A Dewdrop, υπάρχει η φράση «να έχεις επίγνωση του χρόνου που περνάει» («be mindful of passing time») –το τσέκαρα και η πρωτότυπη φράση είναι «光陰を護惜べし» την οποία μάλιστα, ο Καρλ Μπιέλεφελντ (Carl Bielefeldt) αποδίδει την ίδια φράση ως «κράτα με αγάπη τις μέρες και τις νύχτες που περνούν». Τόσο η λέξη 光陰 όσο και η λέξη 護惜 δε χρησιμοποιούνται πια ιδιαίτερα και η πρώτη σημαίνει, χοντρικά, «φως και σκοτάδι». Και, παρεμπιπτόντως επειδή πολλοί θεωρείτε ότι είμαι διεστραμμένος, το ιδεόγραμμα 陰 το ξέρω από τη λέξη 陰毛 η οποία σημαίνει «τρίχωμα του εφηβαίου» ή, κυριολεκτικά, «τρίχα στο σκοτάδι». Η λέξη 護惜 είναι ένας συνδυασμός δύο ιδεογραμμάτων που σημαίνουν «προστατεύω» (護) και «αγαπημένος» (惜) –αυτά είναι που αποδίδει ο Ταναχάσι ως «επίγνωση». Προφανώς δεν είναι τόσο μεγάλη παράφραση σαν αυτή που λέγαμε τις προάλλες (όταν ο Μπράιαν Βικτόρια απέδιδε το «απηυδήσαμε από τους σκοτωμούς» του Κόντο Σαουάκι ως «χορτάσαμε σκοτωμούς») όμως είναι κάπως τραβηγμένο, αν και αποδεκτό, να αποδώσεις το παραπάνω ως «επίγνωση».

Προσέχετε να μην κολλάτε με τις λέξεις –είπε ο άνθρωπος που έφαγε κάνα-δυο ώρες της αργίας του, ψάχνοντας στα λεξικά. Για να μη λέτε ότι δε σας μαθαίνω και τίποτα!

Μπραντ Ουόρνερ – Δευτέρα 26 Μαΐου 2008

ΥΓ
Η απόδοση του κοάν με τον δάσκαλο Σόζαν δε μου αρέσει ούτε κι εμένα, οπότε παραθέτω το πρωτότυπο (αγγλικό) για όσους θέλουν να προσπαθήσουν και μόνοι τους!

"Master Sozan once asked a monk, 'How is it when the dharma body of reality is manifesting form in accordance with beings, like the moon reflected in the water?' The monk said, 'It's like a donkey looking at a well.' Sozan said, 'You have said quite a lot, but you have only said eighty percent of it.' The monk then asked, 'What do you say, teacher?' Sozan answered, 'It's like the well looking at the donkey.'"