Saturday, June 13, 2009

Γάμα την τέχνη –πάμε για Ζεν!


Ευχαριστώ για τις προτάσεις [για το τι να γράψω]. Σήμερα δουλεύω την εκδοχή του Νισιτζίμα για το Θεμελιώδες Άσμα της Μέσης Οδού του Ναγκαρτζούνα. Και καθώς έγραφα, προσπαθώντας να εξηγήσω ένα συγκεκριμένο σημείο, έγραψα την παρακάτω παράγραφο:


«Λέμε, για παράδειγμα, ότι μια δίνη είναι ένα σπειροειδές ρεύμα νερού σε ένα ποτάμι. Στη συνέχεια, όταν επικοινωνούμε μεταξύ μας μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τη λέξη ‘δίνη’, αναφερόμενοι σε κάτι που αντιλαμβανόμαστε όλοι μας. Ωστόσο στην πραγματικότητα, η δίνη δεν είναι διαφορετική από το ποτάμι –δεν μπορεί να υπάρξει παρά ως μέρος του ποταμιού. Κατά τον ίδιο τρόπο, τα πράγματα και τα φαινόμενα του σύμπαντος –συμπεριλαμβανομένου εμού και εσού– δεν υπάρχουν παρά ως μέρος του σύμπαντος. Είναι προσωρινές πραγματώσεις της δραστηριότητας του σύμπαντος ως όλου, ακριβώς με τον ίδιο τρόπο που η δίνη είναι μια προσωρινή πραγμάτωση της δραστηριότητας του ποταμιού. Αυτό το γεγονός το παραβλέπουμε εύκολα και ίσως μάλιστα κάποιοι από εμάς να μην το βλέπουν καν ποτέ. Οι ορισμοί μας για τα ξεχωριστά πράγματα και φαινόμενα βασίζονται στα χαρακτηριστικά που, σχετικά αυθαίρετα, τους αποδίδουμε. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, μπορούμε να δημιουργούμε διανοητικές απεικονίσεις των πραγμάτων αυτών και να χειριζόμαστε τις απεικονίσεις αυτές μέσα στον νου μας. Είναι λάθος να πιστεύουμε ότι οι αυθαίρετοι διαχωρισμοί του πραγματικού σύμπαντος που κάνουμε μέσα στον νου μας, αντιστοιχούν σε διαχωρισμούς του ίδιου του σύμπαντος».

Άουτς! Ζόρικα κόλπα.

Τι λέτε για το θέμα της δημιουργικότητας και του Ζεν; Ή της φαντασίας και του Ζεν, όπως είπατε κάποιοι; Είναι γεγονός ότι δουλεύω σε μια αγορά που έχει ως αντικείμενο τη δημιουργία φαντασιώσεων και ότι αυτό μοιάζει απολύτως λάθος για κάποιον που είναι ταυτόχρονα αφοσιωμένος στην αναζήτηση της αλήθειας –και πράγματι, το θέμα αυτό μου έχει προκαλέσει τεράστιες ανησυχίες. Έχει μάλιστα προκύψει κάποιες φορές και στην επικοινωνία μου με τον Νισιτζίμα Σενσέι. Θυμάμαι μια φορά, είχα πάρει μαζί μου σε ένα ησυχαστήριο ένα βιβλίο σχετικό με τον Ούλτραμαν (Ultraman) για να έχω κάτι να περνάω την ώρα μου και για να μελετήσω και λίγα Ιαπωνικά. Ο Νισιτζίμα με είδε να το διαβάζω και μου είπε «Αυτά τα τηλεοπτικά προγράμματα διδάσκουν τα παιδιά». Εγώ γέλασα και τον ρώτησα τι πίστευε ότι τα διδάσκουν. «Τα διδάσκουν να πιστεύουν στη δύναμη». Αμάν!

Είχε δίκιο, ωστόσο. Τα προγράμματα με τους σούπερ-ήρωες, καλλιεργούν στα παιδιά την ιδέα ότι μπορούν να σωθούν από εξωτερικές δυνάμεις με ικανότητες πέρα από τις δικές τους. Και οι θρησκείες διδάσκουν ακριβώς το ίδιο πράγμα. Αποφάσισα λοιπόν να προσπαθήσω να περάσω μέσω της δουλειάς μου, ορισμένες αμφιβολίες για τη συγκεκριμένη ιδέα. Έγινα φίλος με έναν από τους βασικούς σεναριογράφους της σειράς και έκανα πολλές και πολύωρες συζητήσεις μαζί του για διάφορα ζητήματα –του έδωσα μάλιστα και δικές μου προτάσεις για επεισόδια. Και όλες μου οι ιδέες, τόσο φανερά, όσο και πιο υποχθόνια, έπαιζαν γύρω από το θέμα της αμφιβολίας γύρω από την πίστη στη δύναμη.

Δεν κατάφερα να περάσω καμία από τις προτάσεις μου στον αέρα. Όμως καθώς ο καιρός περνούσε, άρχισα να βλέπω ότι τα μικρά σποράκια της αμφιβολίας που είχα σπείρει, φύτρωναν. Αν θέλει κανείς να δει το αποτέλεσμα θα πρέπει να δει πολύ προσεκτικά πολλά επεισόδια του Ούλτραμαν, όμως το αποτέλεσμα σαφώς υπάρχει –δεν έχω δει άλλη σειρά με σούπερ-ήρωες που να θέτει υπό αμφισβήτηση το αν ο πρωταγωνιστής μπορεί πράγματι να σώσει τους αδύναμους. Πρόσφατα, ας πούμε, είδα την τελευταία ταινία Σούπερμαν και δεν υπάρχει απολύτως καμιά αμφιβολία ότι όλα εμείς τα ανθρωπάκια χρειαζόμαστε κάποιον με υπερδυνάμεις για να μας σώσει.

Αν μπορείς να διαφοροποιήσεις τα πράγματα έστω και στο ελάχιστο, μπορείς να βοηθήσεις μια κατάσταση. Είναι καλύτερο από το να μην κάνεις τίποτα και είναι καλύτερο από το να κάθεσαι απλώς στην άκρη και να παραπονιέσαι.

Το Ζεν είναι διάσημο για τη δημιουργικότητά του. Οι δάσκαλοι του Ζεν μοιάζουν πάντα να έχουν κάποιου είδους δημιουργική διέξοδο: κάποιοι, όπως ο Ντόγκεν, είναι συγγραφείς και ποιητές, άλλοι είναι καλλιγράφοι [Σ.τ.Μ. Ο Ουόρνερ αναφέρεται εδώ στην κινέζικη και ιαπωνική καλλιγραφία που αγγίζει τα όρια της ζωγραφικής], ζωγράφοι και μουσικοί, ενώ κάποιοι άλλοι έχουν μια δημιουργική προσέγγιση σε πράγματα όπως η τοξοβολία ή οι πολεμικές τέχνες. Αυτό έχει προκαλέσει μια σύγχυση στη Δύση: καθώς δεν έχουμε εκτεθεί αρκετά στην καλλιγραφία, στα ασιατικά είδη εικαστικών τεχνών ή στη μοναδική τους προσέγγιση σε ορισμένα αθλήματα όπως η τοξοβολία και οι πολεμικές τέχνες, συνδυάζουμε τα πράγματα αυτά με το Ζεν κατά έναν τρόπο που μας οδηγεί να πιστέψουμε ότι οι τέχνες αυτές είναι «Ζεν» από μόνες τους, ενώ κάποιες άλλες μορφές τέχνης δεν είναι «Ζεν». Στην πραγματικότητα, δεν έχει να κάνει με το είδος της τέχνης καθαυτό αλλά με το πώς το προσεγγίζει ο καλλιτέχνης. Δε θα μου άρεσε καθόλου να διαβάσει τα κείμενά μου κάποιος που δεν έχει εκτεθεί στη δυτική κουλτούρα και να αποφανθεί ότι το χάρντκορ πανκ είναι κατά κάποιον τρόπο πιο «Ζεν» από ότι άλλες μορφές καλλιτεχνικής έκφρασης. Απλώς χρησιμοποιώ το πώς εγώ εκφράζομαι με αυτό το μέσο για να προσπαθήσω να μιλήσω για τον τρόπο που ένα άτομο σχετικό με τη συγκεκριμένη φιλοσοφία, προσεγγίζει την τέχνη γενικότερα.

Η τέχνη είναι καλό πράγμα. Η τέχνη είναι αναγκαία για την ανθρώπινη ζωή. Μια φορά, ο Νισιτζίμα έλεγε πόσο εκτιμάει τους ηθοποιούς –δε θυμάμαι ακριβώς πώς το είχε πει, όμως είχε να κάνει με το πώς οι ηθοποιοί μπορούν να εκφράσουν συναισθήματα χωρίς να εμπλέκονται οι ίδιοι συναισθηματικά. Όλες οι τέχνες επιτελούν μια σημαντική λειτουργία στην κοινωνία. Αυτό που κάνω εδώ, το θεωρώ σαν ένα είδος καλλιτεχνικής έκφρασης. Σε κάποιο βαθμό, ακόμα και τα αυτοβιογραφικά μέρη του Hardcore Zen, περιέχουν ένα ποσοστό φαντασίας. Όχι ότι τις ιστορίες τις έβγαλα από το κεφάλι μου –όλες συνέβησαν, όμως όταν προσπαθείς να γράψεις για κάτι μετά από πολλά χρόνια, αναγκαστικά θα γεμίσεις κάποια από τα κενά της μνήμης σου με πράγματα που εφευρίσκεις, λίγο πολύ με τον ίδιο τρόπο που ένας συγγραφέας εφευρίσκει τις δραστηριότητες των χαρακτήρων του βιβλίου του.

Εδώ που τα λέμε, και αν το ψάξουμε λίγο παραπάνω, μερικά από τα σημαντικότερα έργα της βουδιστικής φιλολογίας είναι φανταστικά. Σχεδόν όλες οι σούτρες του Βουδισμού Μαχαγιάνα, έχουν τεράστια κομμάτια που είναι επινοημένα –ιστορίες που ποτέ δεν έγιναν «στ’ αλήθεια», ως ιστορικά γεγονότα. Όμως οι ιστορίες αυτές δεν παύουν να είναι απολύτως αληθινές.

Συνεπώς, κάντε λίγη τέχνη, ΟΚ;

Μπραντ Ουόρνερ – Τρίτη 6 Φεβρουαρίου 2007

Σ.τ.Μ. Για τον Ούλτραμαν, τα έχουμε ξαναπεί: περάστε μια βόλτα από εδώ. Για τον Βουδισμό Μαχαγιάνα (μέρος του οποίου είναι και το Ζεν), ξεκινήστε από εδώ.

2 comments:

Anonymous said...

Γρηγορη φοβερο το blog σου.Ειμαι και εγω λατρης του Ιαπωνεζικου πολιτισμου αλλα αρχισα αντιστροφα με εσενα δηλαδη πρωτα γνωρισα το ΖΕΝ και τις πολεμικες τεχνες και μετα μου ηρθε η εμμονη με την Ιαπωνια.Λοιπον το blog σου ειναι απιστευτο πραγματικα και μου αρεσει η δημιουργια αυτης της ομαδας.εχεις γραψεικαι στο ΄΄μονοπατι΄΄;

Grigoris said...

Ευχαριστώ για τα καλά λόγια (και ζητώ συγνώμη για την καθυστερημένη απάντηση -έλειπα στο εξωτερικό και μόλις γύρισα). Αν σε ενδιαφέρει το θέμα, μπορούμε πάντοτε να το συζητήσουμε μέσω email. Και παρεμπιπτόντως, ναι, έγραφα (και γράφω ακόμα) στο "Μονοπάτι".