Friday, May 1, 2009

Παραποιώντας τον Ιησού


Μόλις τελείωσα το βιβλίο Misquoting Jesus (Παραποιώντας τον Ιησού) του Μπαρτ Έρμαν (Bart Ehrman). Το βιβλίο έχει για θέμα το πώς η Βίβλος άλλαξε μέσα στα χρόνια από τους διάφορους γραφείς που είχαν αναλάβει να την αντιγράψουν –μιλάμε για τα χρόνια που δεν υπήρχαν φωτοτυπικά μηχανήματα. Ο Έρμαν ήταν κάποτε ευαγγελικός – Ξαναγεννημένος Χριστιανός και πίστευε ότι η Βίβλος ήταν ο αλάνθαστος λόγος του Θεού, όμως όταν άρχισε να μελετά τις γραφές και την ιστορία τους, ανακάλυψε ότι η Βίβλος είχε περάσει από αμέτρητες αναθεωρήσεις μεταξύ των εποχών που γράφτηκε καθένα από τα βιβλία της και της σημερινής εποχής. Η ανακάλυψη αυτή τον σόκαρε αρκετά ώστε να φτάσει σε σημείο να αμφισβητήσει σοβαρά την πίστη του.

Το βιβλίο αναφέρει με λεπτομέρειες πολλές από τις αλλαγές αυτές και διερευνά το ποιοι τις έκαναν και γιατί. Συναρπαστική ιστορία, όμως προσωπικά αυτό που βρήκα πιο ενδιαφέρον είναι ότι παρότι οι μελετητές της Βίβλου έγραφαν και κατέγραφαν τις αναθεωρήσεις αυτές από τον 18ο αιώνα, χρειάστηκε να φτάσουμε στον 21ο για να γραφτεί ένα σχετικό βιβλίο που να απευθύνεται στο ευρύ κοινό. Δεν υπήρξα ποτέ και κατά κανέναν τρόπο μελετητής της Βίβλου, οπότε ένα μεγάλο μέρος από αυτά που γράφει ο Έρμαν μου φάνηκαν εντυπωσιακά –δεν ήξερα, για παράδειγμα, ότι τα Ευαγγέλια ήταν από τα τελευταία πράγματα που γράφτηκαν για την Καινή Διαθήκη και ότι δεν ήταν οι παλιές αναφορές από πρώτο χέρι όπως δείχνουν. Επίσης, δεν ήξερα ότι η Μαρία η Μαγδαληνή αναφέρεται ελάχιστες φορές στη Βίβλο, ότι ποτέ δεν αναφέρεται ως πόρνη, ότι δεν είναι η διάσημη μοιχαλίδα που ο κόσμος θέλει να πετροβολήσει, ότι ολόκληρη αυτή η σκηνή δεν υπήρχε αρχικά στα ευαγγέλια ή ότι δεν έχει γράψει το χιτάκι «I Don't Know How to Love Him» *. Έχω την εντύπωση ότι οι περισσότεροι άνθρωποι που μεγαλώνουν σε χριστιανικές κοινωνίες, δεν τα ξέρουν αυτά τα πράγματα.

Μια από τις ενδιαφέρουσες διαφορές μεταξύ του Βουδισμού και των περισσότερων άλλων θρησκειών, είναι το γεγονός ότι στον Βουδισμό δεν υπάρχει κάποιο είδος Αγίας Γραφής αντίστοιχης με τη Βίβλο, το Κοράνι ή ακόμα και τη Μπαγκαβάντ Γκιτά. Που και που κάποιοι μιλάνε για τα βουδιστικά ιερά κείμενα, όμως στην πραγματικότητα, ελάχιστα βουδιστικά κείμενα έχουν αναγνωριστεί ως ιερά. Το μόνο που ίσως πλησιάζει σε μια τέτοια περιγραφεί είναι η Τριπιτάκα, δηλαδή η γραπτή συλλογή των παλιότερων βουδιστικών προφορικών παραδόσεων των διδασκαλιών του Γκαουτάμα Βούδα. Βλέπετε, τα πρώτα 200 και κάτι χρόνια μετά τον θάνατο του Γκαουτάμα, κανείς δεν μπήκε στον κόπο να γράψει αυτά που είχε πει –αντίθετα, τα απομνημόνευαν. Οι μοναχοί μάθαιναν να απαγγέλουν τις πιο διάσημες ομιλίες του και καθώς δεν υπήρχε κάποιος που να μπορεί να τις απομνημονεύσει όλες, συνήθως τα μοναστήρια ανέθεταν σε κάποιον μοναχό να απομνημονεύσει ορισμένα μέρη και σε κάποιον άλλον, κάποια άλλα. Φυσικά, μετά από δύο αιώνες προέκυψαν πολλές παραλλαγές και όταν χρειάστηκε να γίνει η καταγραφή, χρειάστηκε να υπάρξει κάποιο συμμάζεμα των παραλλαγών αυτών.

Ο λόγος που ο Βουδισμός δεν ανέπτυξε ποτέ τις δικές του άγιες γραφές, έχει να κάνει με τον ίδιο τον Γκαουτάμα, ο οποίος είχε πει «Μην προχωράτε βάσει του τι έχετε αποκομίσει από αυτά που ακούτε συνέχεια, ούτε βάσει της παράδοσης, ούτε βάσει των φημών, ούτε βάσει του τι υπάρχει σε μια γραφή, ούτε βάσει εικασιών, ούτε βάσει αξιωμάτων, ούτε βάσει απατηλών λογικών, ούτε βάσει προκατάληψης υπέρ κάποιας άποψης που έχετε σκεφτεί, ούτε βάσει της φαινομενικής ικανότητας κάποιου άλλου, ούτε βάσει της αντίληψης ‘Ο μοναχός είναι ο δάσκαλός μας’. Όταν ξέρετε εσείς οι ίδιοι ότι ‘Τα πράγματα αυτά είναι καλά, τα πράγματα αυτά δεν είναι αξιόμεμπτα, τα πράγματα αυτά επαινούνται από τους σοφούς, τα πράγματα αυτά –αν γίνουν και τηρηθούν– ωφελούν και οδηγούν στην ευτυχία, τότε μπείτε μέσα σ’ αυτά και κατοικήστε μέσα σ’ αυτά». Μ’ άλλα λόγια, όταν ο ίδιος ο ιδρυτής της θρησκείας λέει «μην εμπιστεύεστε τις γραφές», γίνεται δύσκολο το να φτιαχτούν κάποιες γραφές που ισχυρίζονται ότι περιέχουν τις διδασκαλίες του.

Ο Βουδισμός ήταν πάντοτε μια προφορική παράδοση –αυτός είναι και ο λόγος που μερικές φορές, ακόμα και οι δάσκαλοί του, μπερδεύουν τις αναφορές. Συχνά θα ακούσετε κάποιον βουδιστή δάσκαλο να λέει σε μια διάλεξη « Ο Βούδας είπε αυτό» ή «Ο Ντόγκεν είπε εκείνο» και όταν προσπαθήσετε να βρείτε πού το είπαν, δε θα τα καταφέρετε –οι δάσκαλοι έχουν την τάση να παραφράζουν και να μην ασχολούνται πολύ για το αν μεταφέρουν τα λεγόμενα του Βούδα ή του Ντόγκεν ακριβώς όπως λέγονται. Κάποτε, μπορεί να μην ξέρουν καν από πού προέρχεται η φράση και, παρότι σε ορισμένες θρησκείες κάτι τέτοιο μπορεί να θεωρηθεί ασυγχώρητη τσαπατσουλιά, στον Βουδισμό είναι απλώς μέρος του πώς γίνονται τα πράγματα. Ο δικός μου ο δάσκαλος το πάει ακόμα παραπέρα: συχνά αναφέρει τσιτάτα από ανθρώπους που δεν είναι καν βουδιστές και που μπορεί να μην έχουν καν ακουστά τον Βουδισμό, και λέει «Αυτό είναι απλώς Βουδισμός».

Το βιβλίο του Έρμαν μου φάνηκε συναρπαστικό επειδή υποστηρίζει τη βουδιστική προσέγγιση στις γραφές χωρίς καν να το προσπαθεί. Στο τέλος του βιβλίου (όσοι θέλουν να μάθουν πώς τελειώνει, ας μη διαβάσουν παρακάτω!) λέει ότι αρχικά αισθάνθηκε μια βαθιά δυσαρέσκεια απέναντι στους ανθρώπους που άλλαξαν τα κείμενα των χριστιανικών γραφών. Αργότερα, ωστόσο, και αφού το σκέφτηκε καλύτερα, συνειδητοποίησε ότι ακόμα και εμείς, οι αναγνώστες, όταν διαβάζουμε ένα κείμενο, το αναθεωρούμε μέσα στον νου μας –το ίδιο κάνετε κι εσείς αυτή τη στιγμή που διαβάζετε το δικό μου κείμενο. Δεν υπάρχει γραπτή διδασκαλία που να λέει το ίδιο πράγμα σε όλους όσους το διαβάσουν, όσο και αν προσπαθήσει κανείς να διατηρήσει τα λεγόμενα όπως ακριβώς έχουν. Οι άνθρωποι είναι διαφορετικοί, οι κοινωνίες αλλάζουν και αυτό που σήμαιναν κάποιες λέξεις για τους Ισραηλίτες πριν από 20 αιώνες, δεν μπορεί να είναι το ίδιο με αυτό που σημαίνουν οι ίδιες λέξεις για τους κατοίκους της Ομάχα το 2006. Άσε που θα δυσκολευτεί κανείς πολύ να βρει δύο κατοίκους της Ομάχα που να συμφωνούν για το τι σημαίνουν οι λέξεις αυτές.

Έχω ανακαλύψει ότι αυτό που προσπαθώ να κάνω σ’ αυτό το μπλογκ, είναι να μεταφέρω σε έναν νέο χώρο, μια κατά βάση προφορική παράδοση που μεταδίδεται από κοντά. Πιθανότατα δεν το κάνω πολύ καλά. Και μπορώ να δω αρκετές παρανοήσεις που θα εμφανιστούν από την προσπάθειά μου να προσαρμοστώ σ’ αυτή τη μορφή επικοινωνίας.

Όμως έτσι πάνε αυτά τα πράγματα φαντάζομαι...

* Οι πιο πιτσιρικάδες, ας ρωτήσουν κάποιον που έζησε στη δεκαετία του 1970 να τους εξηγήσει που είναι το αστείο.

Μπραντ Ουόρνερ – Κυριακή 19 Νοεμβρίου 2006

Σ.τ.Μ. Η ομιλία του Βούδα η οποία αναφέρεται
στο κείμενο είναι η Καλάμα Σούτρα και μπορεί κανείς να τη βρει ολόκληρη εδώ, ενώ το «I Don't Know How to Love Him», είναι το τραγούδι της Μαρίας της Μαγδαληνής από τη ροκ όπερα Jesus Christ Superstar των Tim Rice και Andrew Lloyd Weber. Κάποια από τα τραγούδια του έργου, (μεταξύ των οποίων και το συγκεκριμένο) έγιναν μεγάλες επιτυχίες της δεκαετίας του 1970 –για περισσότερες πληροφορίες, δείτε εδώ. Τέλος, για τους «Ξαναγεννημένους Χριστιανούς» (Born Again Christians), μπορείτε να βρείτε πληροφορίες στο σχετικό λήμμα της Wikipedia.

No comments: