Saturday, May 9, 2009

Χολιγουντιανός καραγκιόζης του κώλου ή τυφλός γάιδαρος; + Ερώτηση #5 από το Σεντ Πολ


Την προηγούμενη εβδομάδα, σε ένα φόρουμ σχετικό με τον Ούλτραμαν (Ultraman) κάποιος με αποκάλεσε «χολιγουντιανό καραγκιόζη του κώλου» –πρόκειται για έναν τύπο που νομίζει ότι μπορεί να κάνει τη δουλειά μου καλύτερα από μένα. Ακόμα, κάπου αλλού, ένας άλλος τύπος με αποκάλεσε «τυφλό γάιδαρο» –ετούτος εδώ πιστεύει ότι πρέπει να εγκαταλείψω τον Νισιτζίμα και να ακολουθήσω αυτόν. Ναι, οπωσδήποτε. Αξιολογώντας τις δύο μομφές, προτιμώ το «χολιγουντιανός καραγκιόζης του κώλου», απλώς και μόνο επειδή μου φαίνεται πιο ευφάνταστο. Το «τυφλός γάιδαρος», μου ακούγεται σαν κάποιος να προσπαθεί να μιλήσει όπως ο Ντόγκεν, με τον ίδιο τρόπο που τα λευκά παιδάκια που ακολουθούν τους Κρίσνα, συχνά μιλάνε με ψευτοϊνδική προφορά.

Την ίδια εβδομάδα, πήρα περίπου μισή ντουζίνα ή περισσότερα απρόσκλητα ευχαριστώ επειδή έγραψα το Hardcore Zen και επειδή γράφω
αυτό το χαζό μπλογκ. Παρόλα αυτά, δε θυμάμαι καμία φράση από κανένα τους. Έχει πλάκα το πώς η κριτική, ακόμα και όταν είναι εντελώς άσχετη, όπως στις δύο περιπτώσεις που ανέφερα παραπάνω, πάντοτε μου καρφώνεται στο κεφάλι πολύ περισσότερο από τους επαίνους και τα ενθαρρυντικά σχόλια. Μάλλον έχει να κάνει με το πώς είμαι.

Οι βουδιστικές σούτρες, συχνά αναφέρονται στο ότι πρέπει να κρατάμε την ισορροπία μας τόσο απέναντι στους επαίνους όσο και απέναντι στις μομφές. Ορισμένοι άνθρωποι αρέσκονται στο γλείψιμο, ενώ κάποιοι άλλοι (όπως εγώ), έχουν την τάση να απολαμβάνουν περισσότερο τα μπινελίκια, ωστόσο και τα δύο είδη αντίδρασης είναι απλώς λειτουργίες του εγώ. Τόσο ο έπαινος, όσο και η μομφή έχουν την ίδια ικανότητα να μας τονώνουν την εσφαλμένη αίσθηση της ατομικότητας (selfhood). Το να σκέφτομαι «εγώ είμαι ο καλύτερος» και το να σκέφτομαι «εγώ είμαι σκουπίδι», είναι κατά βάθος ριζωμένα στην ίδια επιθυμία να προσδιορίσω το «εγώ».

Οι βουδιστές δάσκαλοι τείνουν να μας εφιστούν περισσότερο την προσοχή προς το να απολαμβάνουμε τους επαίνους, παρά προς το να τσαλαβουτάμε στις μομφές –φαντάζομαι αυτό συμβαίνει επειδή οι περισσότεροι φυσιολογικοί άνθρωποι κολλάνε στο να πιστεύουν τις ίδιες τους τις υπερβολές πιο συχνά από ότι στο να πιστεύουν τις κακές κριτικές. Δυστυχώς όμως, αυτό μερικές φορές έχει το αποτέλεσμα να κάνει εμάς που προτιμάμε να εστιάζουμε στις μομφές να πιστέψουμε ότι πάμε καλά και ότι δε χρειάζεται να διορθώσουμε τίποτα. Αυτός είναι και ο λόγος που πάντα με κούραζαν οι άνθρωποι που λένε ότι προσπαθούν να καταστρέψουν το εγώ τους: στο παρελθόν, όποτε ακολούθησα αυτόν τον τρόπο σκέψης, οδηγήθηκα σε κατάθλιψη και απελπισία. Το εγώ τροφοδοτείται εξίσου από τη συνεχή ενίσχυση της άποψης ότι είσαι άχρηστος, όσο και από τη συνεχή ενίσχυση της άποψης ότι είσαι ό,τι πιο κουλ κυκλοφορεί αυτή τη στιγμή στον πλανήτη.

Ούτε ο έπαινος, ούτε η μομφή μπορούν ποτέ να αγγίξουν αυτό που πραγματικά είσαι. Όσο δεν είμαι ο «χολιγουντιανός καραγκιόζης του κώλου» ή ο «τυφλός γάιδαρος», άλλο τόσο δεν είμαι ο εξαιρετικός εικονοκλάστης του Ζεν που πιστεύουν οι φαν του βιβλίου μου. Και εσείς που διαβάζετε αυτό το κείμενο, δεν είστε αυτό που λένε οι οπαδοί σας, ούτε αυτό που λένε οι επικριτές σας. Αυτό που πραγματικά είσαι, δεν μπορεί να λεχθεί με λόγια –είτε επαίνου, είτε μομφής.

Αυτά!

Για να επιστρέψουμε στις ερωτήσεις από το Σεντ Πολ. Αυτή εδώ είναι η νούμερο 5 στον κατάλογό τους και πάει ως εξής:

Πώς θα πρέπει «να ασπαστούμε και να διατηρήσουμε τους τύπους και τις τελετές» όταν πρόκειται για μοναστικές λειτουργικές πρακτικές που μπορεί να δημιουργήσουν προβλήματα σε πολλούς δυτικούς μαθητές;

Είμαι περίεργος γιατί η φράση «να ασπαστούμε και να διατηρήσουμε τους τύπους και τις τελετές» είναι μέσα σε εισαγωγικά. Τους είπε άραγε κάποιος στο παρελθόν ότι θα πρέπει να κάνουν κάτι τέτοιο; Μπορεί –δεν ξέρω.

Έχω καταλήξει ότι υπάρχουν άνθρωποι που ζορίζονται πάρα, μα πάρα πολύ με τα τελετουργικά και κάποιοι άλλοι που τα γουστάρουν του θανατά. Προσωπικά είμαι ένας από αυτούς που ζορίζονται πολύ μ’ αυτά. Όμως μετά από αρκετά χρόνια άσκησης στο Ζεν, έχω αρχίσει να βλέπω ότι έχουν πράγματι την αξία τους.

Από τη μια μεριά, δεν υπάρχει τίποτα μαγικό στους ψαλμούς και στις υποκλίσεις που κάνουμε ή στις στολές που φοράνε μερικές φορές οι τύποι του Ζεν. Αυτό, βεβαίως, ισχύει για όλα τα παρόμοια έθιμα, αν και υπάρχουν πολλοί που θα σας πούνε ότι τα δικά τους ρούχα, οι ψαλμοί και τα τελετουργικά είναι πραγματικά μαγικά. Αν θέλετε να το πιστέψετε, πιστέψτε το –εγώ δεν το πιστεύω.

Υπάρχουν, ωστόσο, λόγοι για να φοράει κανείς στολές, να ψέλνει και να κάνει υποκλίσεις σε αγάλματα. Πριν από κάνα-δυο εβδομάδες, έκανα έναν γάμο για ένα φιλικό μου ζευγάρι, την Έμιλι και τον Νταγκ. Θα μπορούσε κανείς να πει ότι ο γάμος είναι μια άχρηστη υπόθεση και στις δεκαετίες του ’60 και του ’70, ήταν πολύ τρέντι να μην γίνονται γάμοι με το σκεπτικό ότι αν δύο άνθρωποι αγαπιούνται, δεν υπάρχει λόγος να επισημοποιήσουν την αγάπη τους μέσω κάποιου χαζού τελετουργικού. Μερικές φορές το πράγμα δούλευε και μερικές φορές όχι. Αργότερα, ωστόσο, ο κόσμος άρχισε να ξανακάνει γάμους, επειδή αναγνώριζε ότι υπάρχει κάτι πραγματικά δυνατό στο να κάνεις μια επίσημη δημόσια διακήρυξη μέσω ενός πολύ τυποποιημένου τρόπου.

Στη δική μου περίπτωση, το πρόβλημα που είχα ήταν με την επίσημη τελετή της λήψης των κανόνων –βασικά, επειδή πίστευα ότι η τελετουργική διάσταση ήταν παπαριές, ότι ή ακολουθείς τους κανόνες ή όχι και ότι το να κάνεις κάποια δημόσια τελετουργική διακήρυξη της πρόθεσής σου δεν έχει καμία σημασία. Ωστόσο, ο Νισιτζίμα με έπεισε να το κάνω, το έκανα και (προς μεγάλη μου έκπληξη), όντως υπήρξε μια διαφορά. Πλέον, αισθάνομαι ένα είδος υποχρέωσης να τηρήσω τους όρκους μου –ένα είδος πολύ πιο ισχυρής υποχρέωσης από αυτή που αισθανόμουν πιο πριν.

Όταν δίνω τις ομιλίες μου περί Βουδισμού, μου αρέσει να αρχίζω και να τελειώνω με έναν σύντομο ψαλμό. Ο αρχικός λέγεται «Άνοιγμα των Σουτρών» και λέει βασικά «Είμαστε τόσο τυχεροί που μπορούμε να ακούσουμε αυτή τη βουδιστική διδασκαλία –ας προσέξουμε». Ο τελικός λέγεται «Χάρισμα της Αρετής σε Όλα τα Όντα» και λέει να δώσουμε ό,τι αποκομίσαμε από όλα αυτά τα ωραία πράγματα που ακούσαμε σε όλα τα όντα του σύμπαντος. Άχου μωρέ!

Για κάποιο διάστημα δεν έλεγα τους ψαλμούς επειδή αισθανόμουν ότι το όλο πράγμα ήταν πολύ στημένο και ψεύτικο. Όμως όταν το έκανα, αυτά που έλεγα στις διαλέξεις έμοιαζαν πιο ασήμαντα και αισθανόμουν ότι μπορούσα να πλατειάζω, να ξεφεύγω από το θέμα μου και να πιάνω κουβέντα με τους ακροατές μου –και αυτό δεν ήταν σωστό. Έτσι, επανέφερα τους ψαλμούς και ναι μεν, εξακολουθώ να ξεφεύγω από το θέμα αλλά αισθάνομαι πάντοτε την υποχρέωση να επιστρέψω στα βουδιστικά.

Η άποψη του Νισιτζίμα για τα τελετουργικά και τα περίεργα ρούχα είναι καταπληκτική. Λέει πάντα, «είναι απλώς ένα χόμπι». Μου αρέσει αυτή η αντίληψη.

Μπραντ Ουόρνερ – Πέμπτη 11 Μαΐου 2006

Σ.τ.Μ. Παραπομπή για τον Ούλτραμαν, υπάρχει στο ποστ Chuck Klosterman IV.

No comments: