«Πρόγραμμα μελέτης» και τρίχες κατσαρές

Για μια ακόμα φορά, επιστρέφω στις ερωτήσεις των καλών μας φίλων από το Σεντ Πολ. Αυτή εδώ (η 3, για όσους κρατάνε αρχείο) είναι και σχετικά αστεία.

«Στην προσέγγισή σας για την εκπαίδευση ενός ιερέα, ποια είναι η θέση του συνηθισμένου προγράμματος μελέτης και της καθιερωμένης σειράς έναντι της ανεξάρτητης προσέγγισης στην ανάπτυξη του κάθε μαθητή;»

Έλα πάλι; Θέλω να πω, ξέρω γιατί την κάνουν την ερώτηση, όμως είναι από τα πράγματα που δε χρειάστηκε ποτέ να αντιμετωπίσω.

Το μοντέλο που έχουν οι περισσότεροι στον νου τους για το πώς γίνεται κανείς θρησκευτική αρχή (authority) οποιουδήποτε είδους, είναι ότι το εν λόγω άτομο θα πάει σε κάποιο ιεροδιδασκαλείο (ή κάτι ανάλογο), θα μελετήσει όλα τα εγκεκριμένα βιβλία και θα καλύψει τις απαιτούμενες ώρες οποιασδήποτε εκπαίδευσης κρίνει αναγκαία η συγκεκριμένη οργάνωση. Μετά, θα αποφοιτήσει και θα πάρει κάποιου είδους επίσημη πιστοποίηση, δια της οποίας ο φορέας που κυβερνά την οργάνωση του αναγνωρίζει επίσημα την ικανότητα να ηγείται ενός δικού του ποιμνίου στο όνομα της εν λόγω οργάνωσης. Σε γενικές γραμμές, αυτό είναι το σύγχρονο δυτικό μοντέλο για το πώς γίνεται το όλο πράμα.

Στις μέρες μας, το ίδιο μοντέλο ισχύει λίγο-πολύ και στην Ιαπωνία και, φαντάζομαι, και σε άλλες βουδιστικές χώρες. Ένας από τους τρόπους να γίνει κανείς δάσκαλος του Ζεν στη Σχολή Σότο, είναι να μπει σε έναν από τους ναούς-εκπαιδευτήρια που έχει εγκρίνει επίσημα το Σότο-σου, ο φορέας που εγκρίνει επίσημα αυτά τα πράγματα, να ακολουθήσει το πρόγραμμά τους, να κάνει τις απαραίτητες τούμπες και στο τέλος να πάρει την πιστοποίησή του.

Υπάρχει, ωστόσο, και ένας άλλος τρόπος να το κάνει. Βλέπετε, όποιος περάσει από τη διαδικασία αυτή, έχει την εξουσία να επιλέξει τους διαδόχους του και οι διάδοχοι αυτοί δεν χρειάζεται να ακολουθήσουν το ίδιο πρόγραμμα, αν ο δάσκαλος δεν το κρίνει αναγκαίο. Όταν ένα άτομο γίνεται δάσκαλος του Ζεν (ή δασκάλα, όμως επειδή βασικά μιλάω για τον εαυτό μου, θα συνεχίσω να αναφέρομαι με το αρσενικό γένος), μπορεί να καταλήξει στο επίσημο μητρώο δασκάλων του Σότο-σου, αλλά μπορεί και όχι. Το αν αυτό είναι σημαντικό για τον δάσκαλο, είναι δικό του θέμα.

Αντιλαμβάνομαι γιατί πολλοί μπορεί να θεωρήσουν το σύστημα αυτό εντελώς άκυρο. Θέλω να πω, φανταστείτε ο παπάς της ενορίας σας, να μπορεί να χρίσει αρχιεπίσκοπο όποιον θέλει. Χάος! Φρίκη! Ωστόσο, το σύστημα απ’ ό,τι φαίνεται, λειτουργεί μια χαρά στον Βουδισμό Ζεν. ΟΚ, μερικοί τρελαμένοι έχουν καταφέρει να πάρουν Μετάδοση του Ντάρμα, όμως από την άλλη, δείτε τι έχει γίνει σε κάποιες άλλες θρησκευτικές οργανώσεις που έχουν πολύ πιο προσεκτικά οργανωμένα συστήματα. Δεν νομίζω ότι μπορεί κανείς να υποστηρίξει ότι το Ζεν πάει χειρότερα επειδή επιτρέπει τα πράγματα να κυλάνε κάπως πιο οργανικά.

Τα παιδιά στο Σεντ Πολ, όπως και όλοι οι βουδιστές στη χώρα, ανησυχούν για το μέλλον του αμερικανικού βουδισμού. Θέλουν να δημιουργήσουν στάνταρ ώστε καθένας που φοράει το ράσο και αποκαλείται βουδιστής ιερέας να γνωρίζει καλά κάποιο συγκεκριμένο όγκο διδασκαλιών και να έχει εκπαιδευθεί με έναν συγκεκριμένο τρόπο που να εξασφαλίζει ότι διατηρεί το πνεύμα των διδασκαλιών αυτών. Μακάρι να ήταν τόσο εύκολο...

Το πρόβλημα είναι ότι όσο προσεκτικά και να θέσει κανείς τα στάνταρ του, κάποιος θα τα κάνει άνω-κάτω με το να φερθεί σα μαλάκας. Και ακόμα και αν δε συμβεί κάτι τέτοιο, υπάρχουν πολλοί τρόποι να ερμηνευθούν οι όποιοι –συγκεκριμένα, τόσοι τρόποι όσοι και οι άνθρωποι που τους διαβάζουν. Συνεπώς, δεν υπάρχει περίπτωση να ικανοποιήσεις τους πάντες, όσο σκληρά και αν προσπαθήσεις. Αυτό δε σημαίνει ότι δεν πρέπει να προσπαθήσεις –σημαίνει ότι είναι καλό να ξέρεις εκ των προτέρων την κατάληξη.

Για να επιστρέψω στην ερώτηση, για όσους θέλουν να ξέρουν πώς θα αντιμετώπιζα το θέμα, η αλήθεια είναι ότι δεν είμαι και τόσο φαν του προγράμματος μελέτης. Εννοώ ότι θα μπορούσα να καθίσω και να φτιάξω έναν κατάλογο με βιβλία που θα έπρεπε να διαβάσει κανείς και ίσως και έναν άλλον κατάλογο με πράγματα που θα πρέπει να έχει κάνει πριν πάρει τα ράσα. Όμως στην πραγματικότητα, δε με ενδιαφέρει να κάτσω και να κάνω αυτή τη δουλειά. Επιπλέον, εγώ δεν το έκανα έτσι, οπότε θα αισθανόμουν κάπως κάλπικος αν το έκανα για κάποιον άλλον. Και, βεβαίως, δε θα ζητήσω από τους μαθητές μου να έχουν παίξει μπάσο σε πανκ συγκροτήματα ή να έχουν φορέσει λαστιχένια κουστούμια δεινοσαύρων σε κακές γιαπωνέζικες ταινίες προκειμένου να πάρουν το ράσο τους.

Αν, τώρα, μιλάμε για πιο συνηθισμένου τύπου προγράμματα μελέτης, κοιτάξτε να δείτε τι γίνεται: νομίζω ότι το Σομπογκένζο είναι εξαιρετικό βιβλίο όμως, ειλικρινά, ξέρω ανθρώπους που το έχουν διαβάσει δέκα φορές και ακόμα απέχουν έτη φωτός από το να πραγματώνουν τις διδασκαλίες του, ενώ ξέρω κάποιους άλλους που ούτε το έχουν καν ακουστά και που είναι πολύ καλύτεροι άνθρωποι. Υπάρχουν άνθρωποι που έχουν μελετήσει και ασκηθεί και ιδρώσει και παλέψει με αποδεκτά προγράμματα σπουδών και βουδιστικής εκπαίδευσης με τους οποίους δε θα ήθελα να περάσω ούτε ένα απόγευμα επειδή τυγχάνουν τόσο απίστευτα μαλάκες (οι περισσότεροι εκπαιδευμένοι βουδιστές κληρικοί είναι εξαιρετικά καλοί άνθρωποι –απλώς αναφέρω τις εξαιρέσεις για να πω αυτό που θέλω να πω). Δεν μπορώ να φανταστώ κανένα πρόγραμμα μελέτης που θα μπορούσα να επινοήσω και που θα εξασφάλιζε ότι όλοι μα όλοι όσοι το ακολουθούσαν θα γινόντουσαν άνθρωποι της προκοπής.

Ένα άλλο μεγάλο πρόβλημα, είναι ότι από τη στιγμή που έχεις φτιάξει ένα τέτοιο πρόγραμμα, λες στην ουσία «Κάνε αυτά κι αυτά και όταν τελειώσεις, θα σε ανταμείψω με ένα ράσο και θα μπορείς να αυτοαποκαλείσαι διάδοχός μου» –αν δεν ισχύει αυτό, ποιος ο λόγος να χάσει κανείς μερικά χρόνια από τη ζωή του για να ακολουθήσει ένα τέτοιο πράγμα; Δε βλέπω τον εαυτό μου να εγκρίνει κάποιον ενοχλητικό μαλάκα απλώς και μόνο επειδή πέρασε ένα συγκεκριμένο πρόγραμμα μελέτης και άσκησης.

Ο μόνος τρόπος που θα έκανα κάποιον διάδοχό μου, θα ήταν να περάσω πολύ χρόνο και επί πολλά χρόνια με το άτομο αυτό και έτσι να σιγουρευτώ απολύτως ότι είναι ειλικρινές και αφοσιωμένο και ότι δε θα γίνει ο απόλυτος παπάρας μόλις γυρίσω την πλάτη μου. Φαντάζομαι λοιπόν ότι ενδιαφέρομαι μόνο για την «ανεξάρτητη προσέγγιση στην ανάπτυξη του κάθε μαθητή» και καθόλου για το αν και κατά πόσον ο εν λόγω μαθητής έχει περάσει από κάποιο συγκεκριμένο πρόγραμμα μελέτης, ακόμα και αν είμαι εγώ αυτός που το σχεδίασε.

Μπραντ Ουόρνερ – Πέμπτη 4 Μαΐου 2006

Σ.τ.Μ. Λινκ για το Σότο-σου, υπάρχει στο κουτάκι αριστερά (Εισαγωγικά Περί Βουδισμού), στην επιλογή «Σότο Ζεν».